مشکلات و راهکارهای آموزش تلفظ زبان فارسی به غیر فارسی زبانان خارجی

الف: موضوع و طرح مسئله( اهمیت موضوع و هدف): از آن جائی که اولین قدم در جهت معرفی و ترویج فرهنگ هر قوم و ملیتی، آموزش و ترویج زبان آن قوم می باشد؛ لذا به منظور اشاعهً فرهنگ غنی ایرانی، می بایستی برنامه ریزی دقیقی برای آموزش زبان فارسی صورت گیرد. علاقمندان به یادگیری زبان فارسی، از مناطق مختلف دنیا، از نظر هدف یادگیری این زبان چند دسته اند: گروهی به دلیل این که ایران از پیشینه تاریخی قابل توجهی برخوردار است، با مطالعه تاریخ ایران علاقمند به یادگیری زبان فارسی می گردند. گروهی دیگر به منظور تحصیل در حوزه های علمیه ایران، علوم اسلامی، زبان و ادبیات فارسی و یا رشته های دیگر دانشگاهی به ایران سفر کرده، در نتیجه ملزم به یادگیری زبان فارسی هستند. دانشجویان رشته ایران شناسی یا خاورشناسی در دانشگاه های سراسر دنیا نیز دسته ای دیگر از فراگیرندگان زبان فارسی هستند. گروهی نیز به ایران می آیند تا فارسی را به منظور تدریس در مدارس ایرانیان که در اغلب کشورهای دنیا دایر است، یاد بگیرند. در پایان عده ای هم فارسی می آموزند تا بتوانند اشعار زیبای شاعران توانمند ایرانی و پارسی گوی را بخوانند. برای گروهی از زبان آموزان کسب مهارت سخن گفتن برای هدفی که از یادگیری فارسی برای خود ترسیم کرده اند، نیاز اساسی به شمار می آیند؛ لذا برای گروه مذکور اولین و ضروری ترین قدم، یادگیری تلفظ صحیح زبان فارسی است. از آنجایی که فراگیران کلاس های آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان از ملیت های مختلف با زبان های مادری مختلف هستند. علل مشکلات تلفظی بسیارند مانند: تاثیر زبان مادری، تاثیر زبان دوم، عوامل غیر زبانی مانند انگیزه، سن، تحصیلات، مواد آموزشی، معلم و... با این پیش فرض که اغلب مشکلات تلفظی می تواند ناشی از زبان مادری فراگیران باشد، لذا نگارنده در این پایان نامه قصد دارد با بررسی مقابله ای نظام های آوایی زبان های انگلیسی، فرانسه، روسی، ترکی، چینی و عربی با زبان فارسی، آوا ها و واج های متفاوت هر یک از این زبان ها را استخراج کرده، روش تدریس و طرح درس مربوطه را ارائه دهد. مرحل? پایانی نیز بررسی نتایج عملی و بازخورد طرح درس مربوطه خواهد بود؛ که این طرح درس در آموزش گروهی از فارسی آموزان( که گویشور هر یک از زبان های یاد شده هستند) مورد آزمایش قرار خواهد گرفت. ب: مبانی نظری شامل مرور مختصری از منابع، چارچوب نظری، پرسشها و فرضیه ها: چارچوب نظری پایان نام? حاضر شامل دو بخش است در بخش اول به بررسی مقابله ای و اهمیت آن در امر آموزش پرداخته شده، زبانشناسی مقابله ای و اهمیت آن در آموزش تلفظ مورد بررسی قرار گرفته است. بخش دوم به آموزش تلفظ زبان خارجی در چارچوب روش ارتباطی پرداخته، و ویژگیها و مراحل روش ارتباطی را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است پایان نام? حاضر درصدد است که به پرسش های زیر پاسخ دهد. 1- نظام آوایی زبان فارسی با نظام های آوایی زبان های انگلیسی، فرانسه، روسی، چینی، عربی و ترکی استانبولی چه شباهت ها و تفاوت هایی دارد؟ 2- تأثیر به کارگیری روشهای آموزش تلفظ ارتباطی در بهبود تلفظ فارسی آموزان انگلیسی، فرانسه، روسی، چینی، عربی و ترکی استانبولی چیست؟ پ. روش تحقیق شامل تعریف مفاهیم، روش تحقیق، جامع? مورد تحقیق، نمونه گیری، ابزار اندازه گیری، نحو? اجرای آن، شیو? گردآوری و تجزیه و تحلیل داده ها: بررسی مقابله ای: بررسی مقابله ای یعنی مقایسه و مقابل? نظام های واجی، دستوری و معنایی دو یا چند زبان(کشاورز، 1997: 152). سطوح دشواری: پراتور (1967) سلسله مراتبی را با نام سطوح دشواری معرفی می کند که برای درجه بندی مشخصه های نحوی و نظام آوایی زبان ها به کار می رود. وی شش سطح دشواری را اینگونه نام می برد: سطح صفر یا انتقال، سطح 1 یا ادغام، سطح 2 یا تمایز محدود، سطح 3 یا بازتعبیر، سطح 4 یا تمایز بسیار فراوان و سطح 5 یا انشقاق. زبان آموز غیر فارسی زبان: زبان آموز یا آموزنده به کسی اطلاق می شود که در روند یادگیری زبان دوم شرکت دارد( لارنسن و لانگ، 1991؛ به نقل از واثق، 1387: 10). بر این اساس زبان آموزی را می توان غیر فارسی زبان خواند که زبان اولی به غیر از زبان فارسی داشته باشد. فارسی آموز: بر اساس تعریف لارسن و لانگ که زبان آموز را کسی می داند که در روند یادگیری زبان دوم شرکت دارد، پس فارسی آموز کسی است که در روند یادگیری زبان فارسی به عنوان زبان دوم شرکت دارد. ابتدا اطلاعات مربوط به نظام آوایی زبان های فارسی، انگلیسی، فرانسه، روسی، ترکی، چینی و عربی به طور جداگانه به روش کتابخانه ای و با استناد به منابع معتبر آواشناسی گردآوری شده، سپس بررسی مقابله ای نظام های آوایی هر یک از شش زبان مزبور با زبان فارسی به همراه جدول های مربوطه به انجام خواهد رسید. به دنبال این بررسی، واج هایی که دستگاه نظام آوایی فارسی دارای آن و زبان های قید شده فاقد آن باشد، به صورت جداگانه استخراج خواهد شد. مرحل? بعدی ارائ? طرح درس های مورد نیاز در چارچوب روش ارتباطی است که شامل بخش های معرفی، توصیف و تولید، تشخیص به کمک جفت های کمینه، تشخیص در واژه، تشخیص در متن، تشخیص به کمک تصویر و تمرین آزاد (سرگرمی) تدوین می شود (ر.ک. به پیوست های 3 - 8 ). لازم به ذکر است که درس های هریک از گروه های انگلیسی، فرانسه، روسی، چینی، عربی و ترکی استانبولی با توجه به نتایج بررسی مقابله ای واج ها به صورت مجزا تدوین خواهد شد. آزمودنی ها از بین فارسی آموزانی که در ایران مشغول به یادگیری زبان فارسی هستند، انتخاب می شوند. جامع? آماری مورد مطالع? پژوهش حاضر، از بین گویشوران شش زبان انگلیسی، فرانسه، روسی، ترکی، چینی و عربی و از هر زبانی سه گویشور به عنوان نمونه انتخاب می گردند. سه نفر گویشور از هر یک از زبان های انگلیسی، فرانسه، روسی، چینی، عربی و ترکی استانبولی نیز به عنوان گروه کنترل انتخاب می شوند. این افراد در موسساتی که دوره های آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان را برگزار می کنند، در سطح مقدماتی مشغول تحصیل هستند. درس ها به صورت شنیداری و به همراه لوح فشرده ارائه می گردند و زبان آموزان پس از تدریس به کمک مدرس فعالیت ها را گوش داده، پاسخ ها را در پاسخ نامه علامت گذاری می کنند. البته در بخش اول درس ها (معرفی، توصیف و تولید) مدرس پاسخ را به صورت شنیداری از فارسی آموز دریافت می کند، گروه کنترل بدون کمک و تدریس تنها تمرین ها را شنیده، پاسخ ها را در پاسخ نامه علامت گذاری خواهد کرد. در مورد بخش اول درس ها، گروه کنترل بدون کمک مدرس تنها به خواست? پژوهشگر واج مورد نظر را تولید می کند. درمورد قسمت اول بخش دوم (آموزش به کمک جفت های کمینه) باید گفت که این بخش تنها به گروه آزمودنی ارائه می گردد. گروه کنترل تنها به پرسش های قسمت دوم (تشخیص به کمک جفتهای کمینه) پاسخگو است و در انتهای کار نتایج عملی تأثیر درسها به کمک نمودارهای آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت. برای تحلیل آماری داده ها از نرم افزار excel جهت ارائ? نمودارها و از statview برای تعیین معنی داری تفاوت های مشاهده شده بین دو گروه کنترل و آزمودنی استفاده خواهد شد. ت. یافته های تحقیق: شباهت هر یک از زبانهای پژوهش با زبان فارسی در سطح صفر یا انتقال می باشد که شباهت های بین زبان فارسی و زبان های انگلیسی، فرانسه، روسی، چینی، عربی و ترکی استانبولی به ترتیب در جدول های 4-3، 4-5، 4-7، 4-9، 4-11 و 4-13 نمایان است. تفاوت اصلی که مورد نیاز پژوهش حاضر است در سطح 4 یا تمایز بسیار فراوان است که شامل واج هایی است که زبان فارسی دارای آنها و هر یک از زبان های مورد اشاره فاقد آنهاست. در جدول های اشاره شده نمایان است که: زبان انگلیسی فاقد واج های /x،g،?/ ، زبان فرانسه فاقد واج های /r،?،?،?،h،?/، زبان روسی فاقد واج های/?،g،h،?،?/، زبان چینی فاقد واج های /b،d،?،?،v،z،?،g،h،r/، زبان عربی فاقد واج های /p،?،?،?،v،?/ و زبان ترکی استانبولی فاقد واج های/x،g،?/ هستند. مقایس? عملکرد گروه آزمودنی و کنترل در بخش های مختلف درس ها بیانگر این موضوع است که در اغلب موارد تفاوت چشمگیری در نمرات بین دو گروه آزمودنی و کنترل وجود دارد بویژه در بخش اول و دوم درسها تفاوت همه گیر و کلی است. به جز گروه عربی هم? گروه های زبانی تأثیر آشکاری از درس ها گرفته اند. دلیل این تفاوت در تأثیر درس ها شاید وجود خط مشترک عربی و فارسی و همچنین واژه های مشترک باشد. در زمین? تولید صحیح و تشخیص در هم? گروه های زبانی مورد آزمایش نتایج چشمگیری حاصل شد. ث. نتیجه گیری و پیشنهادات: الف) خوشبختانه در کشوری زندگی می کنیم که دارای گویش های رایج بسیاری است و از آنجایی که زبان رسمی و زبان تحصیلی، زبان فارسی است، بیشتر هم میهنان عزیز کرد، لر، ترک، بلوچ، عرب و...، دچار مشکل تلفظ صحیح فارسی و به عبارتی مشکل ایجاد ارتباط هستند، لذا پیشنهاد می شود، پژوهش هایی برای آموزش آواهای زبان فارسی به غیر فارسی زبانان ایرانی انجام گردد. ب) دربار? تحلیل مقابله ای زبان فارسی با زبان های دیگر بسیار کم یا می توان گفت کاری انجام نشده است، پیشنهاد می شود پژوهش هایی در این زمینه انجام گیرد. ج) تحلیل های آواشناختی موجود دربار? خیلی از زبان ها مانند چینی یا روسی بسیار کم و ناچیز است لذا پیشنهاد می شود پژوهش هایی در این مورد به انجام برسد. د) از آنجایی که پژوهش حاضر نخستین تحقیق در موضوع مورد نظر است و تنها به سطح دشواری 4 پرداخته است، لذا پیشنهاد می شود پژوهش هایی در مورد دیگر سطوح دشواری به انجام رسد. ه) در این مجال کوتاه متأسفانه به دلیل کمبود وقت، پرداختن به هم? بخش های روش ارتباطی مانند تمرین های کنترل شده و استفاده از این بخش در درس ها ممکن نبود. پیشنهاد می شود در پژوهش های آتی به این مورد پرداخته شود. و) با توجه به تأثیر ساخت هجا، تکیه و آهنگ در امر آموزش زبان فارسی، پیشنهاد می شود پژوهش هایی در خصوص بررسی مقابله ای ساخت هجا، تکیه و آهنگ و تدوین درس و اجرای درس های تدوین شده، به انجام برسد. ح) با توجه به این که هیچ مجموع? آموزشی با هدف آموزش تلفظ زبان فارسی تدوین نگردیده است، پیشنهاد می شود، به منظور آموزش صحیح تلفظ زبان فارسی مجموعه ای با این هدف تدوین گردد.